Logo Rotterdam AHOY plagiaat?

Er is op het platform van marketingonline een discussie losgebarsten over de vraag of het nieuwe logo van ‘Ahoy rotterdam’, dat nu ‘ROTTERDAM AHOY’ heet, plagiaat is van het logo van het gelijknamige Engelse ontwerpbureau AHOY.

Direct maar de plaatjes erbij om goed te zien waarover het gaat.

De aanleiding is de wijziging van het logo ‘AHOY Rotterdam’ (links) in ‘ROTTERDAM AHOY’ (rechts). Onder het Engelse logo AHOY.

De moraal

De discussie is nogal beladen, omdat de moraliteit daarin een belangrijkere rol lijkt te spelen dan het juridische. Dat is geen verwijt, maar eerder een bevestiging van het feit, dat het juridische aspect een afgeleide is van de moraliteit en niet omgekeerd. Eerst was er de moraal en toen hebben we die in de wet vastgelegd, in die volgorde. En dan kan het natuurlijk best zo zijn, dat die wet gebrekkig is of achter de ontwikkelingen aanloopt.

Juridisch

Hoe moet je juridisch over deze kwestie oordelen? Vooropgesteld: het zal blijken dat het juridische oordeel hierover waarschijnlijk net zo ambivalent zal zijn, of genuanceerd (het is maar hoe je het bekijkt) als het morele oordeel, zoals je dat in de discussie op marketingonline aantreft.

Hoe denken de designers erover?

Een paar citaten: “Geen direct gevaar (voor AHOY Engeland), want ze bedienen hele andere markten”, “Soms kom je op hetzelfde idee”, “Dit is schaamteloze plagiaat”, “Ongelukkig toeval”, “Slecht gekopiëerd logootje”, “Teveel overeenkomsten om als toevallig door te gaan”, “Niet slim en handig, vooral niet als het Engelse logo al bekend was”,”Letters zijn totaal anders, heeft een compleet ander gevoel”, “twee identiteiten met hetzelfde idee, maar totaal anders uitgevoerd”, “Compleet verschillende logo’s van compleet verschillende organisaties in compleet verschillende landen”, “Je kunt snel op zoiets komen”, “Betere uitwerking van logo was op zijn plaats, zeker als het betreffende designbureau inderdaad op de hoogte was van het Engelse Ahoy”.

Een breed scala van meningen, opvattingen, ongenoegens en adviezen. Het is in de juridische wereld niet veel anders.

Auteursrechtelijke uitgangspunten

Eerst een paar uitgangspunten om de discussie scherp te houden.

1) Auteursrecht bestaat alleen op “werken” en een werk moet een vorm hebben. Een idee of concept is dus geen werk en daarom ook niet auteursrechtelijk beschermd.

2) Een werk moet oorspronkelijk zijn en een zekere creatieve waarde hebben, anders is het niet beschermd.

3) ‘Auteursrecht hebben’ betekent dat iemand toestemming nodig heeft om het werk van een ander te mogen gebruiken of reproduceren.

4) Ook een bewerking van een bestaand werk, dat te dicht bij het origineel blijft, is een kopie. Ook daarvoor is dus toestemming nodig.

Wat moet vergeleken worden?

We moeten eerst vaststellen over welke werken we het hier hebben. Welke werken moeten we met elkaar vergelijken om te kunnen vaststellen of er sprake is van plagiaat.

We hebben twee logo’s, het logo van Engelse AHOY en het logo van het Rotterdamse AHOY. Maar voor beide logo’s is gebruik gemaakt van bestaande letters, de bouwstenen van het logo. Niet alleen de logo’s zijn werken, maar ook de letters op zichzelf zijn dat. Behalve de logo’s moeten we dus ook de letters vergelijken.

De Babylon Industrial

Nu zegt de marketingmanager van AHOY, dat de letters van het nieuwe logo van AHOY afgeleid zijn van bestaande letters die onderdeel uitmaken van de letterset ‘Babylon Industrial’. Die ziet er zo uit.

Auteursrecht op letters

Voordat we de letters van het Engelse AHOY met het Rotterdamse AHOY afzonderlijk met de Babylon vergelijken, moeten we eerst vaststellen, dat de ontwerper van de Babylon op deze letter auteursrecht heeft. Raadpleging op het internet lijkt erop te duiden, dat de letter auteursrechtvrij kan worden gedownload. Als dat juist is, dan stond het zowel het Engelse als het Rotterdamse AHOY vrij, deze letter te gebruiken. Daarmee is niet gezegd, dat je zomaar – wat beide AHOY’s gedaan hebben – wijzigingen in het ontwerp kunt aanbrengen. Maar het stond Rotterdam AHOY dus vermoedelijk wel vrij om de Babylon Industrial als zodanig te gebruiken.

Vergelijking van de letters

Vergelijking tussen het Rotterdamse AHOY en de Babylon

– De A is nagenoeg identiek gebruikt.

– De H is niet identiek overgenomen. De rechterpoot van de H is bij de Babylon onderbroken, bij Rotterdam  AHOY loopt die door.

– De O is identiek.

– De Y is bij Rotterdam AHOY geheel anders dan de Babylon.

Vergelijking tussen het Engelse AHOY en de Babylon

– De A van het Engelse AHOY heeft anders dan de Babylon geen voetlijn. De bovenkant van de A is bij het Engelse AHOY spits, terwijl deze bij de Babylon is afgeplat.

– De rechterpoot van de H loopt bij het Engelse AHOY, anders dan bij de Babylon door. Het tussenbalkje tussen de beide poten van de H is bij het Engelse AHOY aan de rechterzijde schuin afgesneden, terwijl deze bij de Babylon recht is afgesneden.

– De O is identiek.

– De Y is bij het Engelse AHOY geheel anders dan bij de Babylon.

Vergelijking tussen de letters van het Engelse AHOY met het Rotterdamse AHOY.

– De A van het Rotterdamse AHOY heeft (evenals bij de Babylon) een voetlijn. Bij het Engelse AHOY ontbreekt die. Het Rotterdamse AHOY heeft (evenals de Babylon) een afgeplatte bovenzijde, bij het Engelse AHOY is die spits. De linker poot van de A is bij het Rotterdamse AHOY (evenals bij de Babylon) aan de bovenzijde onderbroken, bij het Engelse AHOY is die onderbreking aan de onderzijde.

– De rechterpoot van de H van het Rotterdamse AHOY loopt, evenals die van het Engelse AHOY door, in beide gevallen dus in afwijking van de Babylon. De afbreking van het tussenbalkje tussen de poten van de H loopt bij het Rotterdamse AHOY (zoals bij de Babylon) recht af, bij het Engelse AHOY is deze afbreking schuin.

– De O is bij beide AHOY’s identiek aan die van de Babylon.

– De Y van beide AHOY’s zijn totaal afwijkend van de Babylon. Twee verschillen vallen op: De onderbreking in de Y is bij het Rotterdamse AHOY links, bij het Engelse AHOY rechts. Verder is de basis van de Rotterdamse Y schuin, terwijl die van de Engelse Y recht is.

Conclusie met betrekking tot de vergelijking van de letters

a) De meest opvallende afwijking ten opzichte van de Babylon zit in de Y. Daardoor wordt de vergelijking van deze letter door het Engelse en het Rotterdamse AHOY interessant. Dat geldt te meer, omdat Rotterdam AHOY erkent heeft, niet alleen de Babylon als uitgangspunt te hebben genomen, maar ook op de hoogte te zijn geweest van het Engelse AHOY. Het lijkt alsof het Rotterdamse AHOY bewust is afgeweken van de Y van het Engelse AHOY. Heeft ze er bij de A voor gekozen om niet het Engelse AHOY te volgen, maar trouw te blijven aan de Babylon, bij de Y kiest Rotterdam ervoor, om niet de rechte basis van de Y van het Engelse AHOY te volgen, terwijl dat – afgaande op het imago dat Rotterdam zegt met de keus van dit lettertype te hebben willen nastreven, namelijk ‘stoer’ – wel voor de hand zou hebben gelegen. Maar de afwijking tussen beide Y’s is wel aanmerkelijk en daar lijkt dus over te zijn nagedacht.

b) Het verschil in de letter A is eveneens aanmerkelijk: de voetlijn en de afgeplatte bovenzijde.

c) Ook de identieke afwijking in de H ten opzichte van de Babylon in de letter H (de ononderbroken rechterpoot) vraagt om nadere vergelijking. Dan blijkt dat het enige verschil zit in de afsnijding van het tussenbalkje: ‘recht versus schuin’. Weinig verschil dus ten opzichte van elkaar.

Inbreuk door gebruik van de letters?

De vergelijking is overigens, zoals gezegd, niet van belang voor de vraag of er sprake is van inbreuk door het Rotterdamse AHOY door het gebruik van de Babylonl. Om twee redenen. De eerste is, dat het auteursrecht op deze letter naar alle waarschijnlijkheid niet berust bij het Engelse AHOY. De tweede reden is, dat er vermoedelijk ook geen sprake is van inbreuk op het auteursrecht van de ontwerper van de Babylon, ervan uitgaande, dat deze zijn exploitatierecht daarop heeft vrijgegeven. In hoeverre het een derde dan ook vrijstaat wijzigingen in de letter aan te brengen laat ik hier buiten beschouwing.

Auteursrecht op het logo

Maakt het Rotterdamse AHOY inbreuk op het auteursrecht op het Engelse logo met de grafische voorstelling van het woord (of de naam) AHOY? Ik ga ervan uit, dat de grafische voorstelling van het Engelse AHOY auteursrechtelijk beschermd is.

Voor alle duidelijkheid: het gaat hier om het auteursrecht, en niet om het merkenrecht. Het merkenrecht kent hele andere toetsingscriteria. Zo speelt de verwarringsvraag in het auteursrecht geen wezenlijke rol en in het merkenrecht wel. Het auteursrechtelijk gehalte van het Engelse AHOY wordt bepaald door de keuze van de letter (de Babylon), de aanpassing van de letters voor zover daarvan sprake is, de keuze van het formaat van de letter en de spatiëring, alles in samenhang met elkaar

Auteursrechtelijke inbreuk?

Toetssteen voor de vraag of er sprake is van inbreuk is art. 13 Auteurswet. Dat artikel luidt, dat de auteursrechthebbende zich kan verzetten tegen iedere gehele of gedeeltelijke nabootsing van zijn werk, waaronder wordt verstaan: iedere gehele of gedeeltelijke bewerking of nabootsing in gewijzigde vorm, die niet als een nieuw oorspronkelijk werk moet worden aangemerkt.

Uitgaande van de afwijkingen van de letters van het Rotterdamse AHOY ten opzichte van het Engelse AHOY, met name de A en de Y en de zwakke bescherming van de O, zou je mathematisch tot het oordeel kunnen komen, dat de overige vormgeving, de keuze van het formaat en de spatiëring, ondanks de overeenstemming in de letter H, te weinig oplevert, om te kunnen concluderen dat er sprake is van een auteursrechtelijke inbreuk. Je zou ook kunnen zeggen, dat Rotterdam zo beschouwd voldoende afstand heeft genomen van het Engelse AHOY om te kunnen stellen, dat het logo van het Rotterdamse AHOY een “nieuw oorspronkelijk werk” oplevert.

Het wordt ingewikkelder als je bij de vraag of er sprake is van inbreuk betrekt, dat beide logo’s op het eerste gezicht – en dus los van de analyse van de bouwstenen waaruit de logo’s zijn opgebouwd – toch bij velen de indruk van gelijkenis wekken. Hoe zit dat dan? De gelijkenis is er natuurlijk ook, omdat in beide logo’s het woord AHOY (d.w.z. de opeenvolging van de letters A H O en Y), gebruikt wordt. Speelt dat een rol?

Totaalindrukcriterium

Zonder ontlening geen inbreuk. Er moet een voldoende mate van overeenstemming tussen twee werken zijn om te kunnen concluderen, dat er sprake is van ontlening en dus inbreuk. De  rechtspraak werkt hier, met name waar het gaat om werken van toegepaste kunst met het zogenaamde ‘totaalindrukcriterium’. Dat criterium komt erop neer, dat het er voor de vraag, of er sprake is van overeenstemming, op aan komt of het werk waarvan gesteld wordt dat daarmee inbreuk wordt gemaakt (hier het Rotterdamse AHOY) in zodanige mate de auteursrechtelijk beschermde trekken van het eerdere werk vertoont (hier het Engelse AHOY), dat de totaalindrukken die beide werken maken te weinig verschillen voor het oordeel, dat het eerstbedoelde werk (het Rotterdamse AHOY) als een zelfstandig werk kan worden aangemerkt.

Dat er sprake is van ontlening staat al vast, doordat de woordvoerder van het Rotterdamse AHOY heeft erkend, dat ‘Rotterdam’ het Engelse AHOY kende en daar ook goed naar gekeken heeft. Dat wekt in ieder geval de schijn van ontlening. Maar dat betekent nog niet, dat daarmee ook de inbreuk vast staat.

Het totaalindrukcriterium beoordeelt de gelijkenis tussen twee werken (waarbij de ontlening dus verondersteld wordt) niet alleen aan de hand van de overeenkomsten tussen de onderdelen van de werken die auteursrechtelijk beschermd zijn, maar betrekt daarin ook de andere (niet beschermde) aspecten. De overeenstemming tussen de auteursrechtelijk beschermde elementen is echter wel zwaarwegend.

Conclusie met betrekking tot totaalindruk

Uitgaande van dit criterium heb ik de neiging te stellen, dat er ondanks de verschillen voldoende elementaire auteursrechtelijk beschermde elementen zijn ontleend aan het Engelse AHOHY om inbreuk aan te nemen. De overeenkomsten in de vorm van het logo, bestaande in de keus van de geprononceerde basisletter (de Babylon), de wijze waarop de letters in het vlak staan en de bijna gelijkenis van tenminste één auteursrechtelijk element, te weten de letter H (maar ook van de mogelijk wat minder auteursrechtelijk beschermde letter O), gecombineerd met de erkenning van voorkennis bij Rotterdam AHOY, zou wel eens voldoende kunnen zijn, om te constateren, dat hier volgens de leer van het totaalindrukcriterium sprake is van inbreuk. Een overweging daarbij is dat Rotterdam AHOY de vrijheid had meer afstand te nemen van het Engelse AHOY zonder daardoor aan kwaliteit te hoeven inboeten.

Eindconclusie

Er is naar mijn mening voldoende reden om nader te onderzoeken, hoe groot de kans van slagen van een auteursrechtelijke claim hier is. Dat moet niet verward worden met de merkenrechtelijke aspecten, die Rotterdam AHOY tot haar verweer aanvoert. Zo speelt geen rol, dat het Engelse AHOY haar merk niet in de Benelux geregistreerd zou hebben of dat zij in een andere branche werkzaam zou zijn dan Rotterdam AHOY. Ook het kleurgebruik, dat een merkenrechtelijk aspect kan zijn, speelt hier niet direct een rol van betekenis. Het is uiteraard aan het Engelse AHOY om te beslissen of zij in de slag wil met Rotterdam AHOY. En om te bepalen of haar belang zwaarwegend genoeg is. De designwereld zal een dankbaar publiek zijn, dat wel.